آزبست، تهدیدی فراتر از سیلیس برای سلامت معدن چیان و کارگران صنعتی
در کنار چالش‌های ناشی از سیلیس کریستالی قابل استنشاق و بیماری‌های مرتبط با آن، صنایع معدن و سایر بخش‌های صنعتی، همواره با نگرانی‌های جدی‌تری در خصوص پیشگیری از سایر بیماری‌های ریوی شغلی مواجه بوده‌اند. یکی از مهم‌ترین این تهدیدات، آزبست است که می‌تواند منجر به عوارض جبران‌ناپذیری نظیر آزبستوزیس، مزوتلیوما و سرطان ریه شود (NIOSH 2011). شناخت دقیق این ماده، خطرات آن و شیوه‌های مؤثر کنترل غبار صنعتی، برای مدیران و مهندسان فعال در این حوزه‌ها حیاتی است. این مقاله به بررسی جامع خطرات آزبست، بیماری‌های ناشی از آن و استانداردهای مربوط به مواجهه می‌پردازد.
آزبست چیست؟ منشأ و حضور در محیط‌های صنعتی
آزبست (Asbestos) یک اصطلاح عمومی برای گروهی از سیلیکات‌های هیدراته است که ساختاری رشته‌ای (آزبستی‌شکل) دارند. این مواد معدنی هنگام خرد شدن یا پردازش، به الیاف انعطاف‌پذیر و میکروسکوپی جدا می‌شوند که از فیبریل‌های (رشته‌های بسیار ریز) متعدد تشکیل شده‌اند.
منابع اصلی آزبست در محیط‌های صنعتی:
آلودگی طبیعی: آزبست یک ماده معدنی طبیعی است که می‌تواند به طور تصادفی به عنوان یک آلودگی همراه با ماده معدنی اصلی مورد نظر (مانند تالک، ورمیکولیت یا سنگ‌آهن) استخراج شود (Van Gosen 2009). این بدان معناست که حتی در معادنی که هدفشان استخراج آزبست نیست، کارگران ممکن است در معرض الیاف آن قرار گیرند.
مواد ساختمانی تجاری: در گذشته، از آزبست به دلیل خواص بی‌نظیر آن مانند مقاومت در برابر حرارت، عایق بودن، و دوام بالا، به وفور در ساختمان‌سازی و تأسیسات صنعتی استفاده می‌شد. بنابراین، ممکن است در ساختمان‌ها، انبارها، لوله‌کشی‌ها، عایق‌ها و کارگاه‌های قدیمی موجود در سایت‌های معدنی و صنعتی، آزبست به کار رفته باشد. عملیات تخریب، بازسازی یا نگهداری در این تأسیسات می‌تواند منجر به آزادسازی الیاف آزبست در هوا و مواجهه کارگران شود.
بیماری‌های ناشی از مواجهه با آزبست: خطرات جدی برای سلامتی
مواجهه با الیاف پنبه نسوز قابل استنشاق می‌تواند منجر به چندین بیماری جدی و غالباً کشنده شود:
آزبستوزیس (Asbestosis):
این بیماری به طور خاص به فیبروز ریوی (ایجاد بافت اسکار و ضخیم شدن در ریه‌ها) اشاره دارد که در اثر استنشاق طولانی‌مدت و تجمع الیاف پنبه نسوز در ریه‌ها ایجاد می‌شود.
الیاف آزبست در ریه‌ها رسوب کرده، باعث التهاب مزمن و تشکیل بافت اسکار می‌شوند. این فرآیند با گذشت زمان پیشرفت کرده و قابلیت ارتجاعی ریه‌ها را کاهش می‌دهد، که منجر به تنگی نفس، کاهش ظرفیت ریوی و در نهایت نارسایی تنفسی و مرگ می‌شود (Hoy and Brims 2017).
دوره نهفتگی: خطر ابتلا به آزبستوزیس با افزایش مدت زمان و غلظت مواجهه با الیاف آزبست افزایش می‌یابد. دوره نهفتگی این بیماری می‌تواند طولانی باشد و بین 5 تا 40 سال از اولین مواجهه متغیر است (Lippmann 2014).
مزوتلیوما (Mesothelioma):
نوعی سرطان نادر و بسیار تهاجمی است که از مزوتلیوم – یک لایه نازک بافتی که بیشتر اندام‌های داخلی (مانند ریه‌ها، شکم و قلب) را می‌پوشاند – منشأ می‌گیرد.
این بیماری به شدت با مواجهه با الیاف پنبه نسوز مرتبط است و خطر ابتلا به آن با افزایش میزان مواجهه افزایش می‌یابد. حتی مواجهه‌های کوتاه‌مدت و نسبتاً کم نیز می‌توانند خطر ابتلا به مزوتلیوما را افزایش دهند.
تشخیص و بقا: مزوتلیوما معمولاً در مراحل پایانی بیماری تشخیص داده می‌شود و پس از تشخیص، میانگین بقا اغلب کمتر از یک سال است (Robinson 2012).
دوره نهفتگی: دوره نهفتگی مزوتلیوما می‌تواند بسیار طولانی باشد، گاهی بیش از 40 سال پس از اولین مواجهه.
سرطان ریه (Lung Cancer):
مواجهه با آزبست، به ویژه در ترکیب با استعمال دخانیات، به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش می‌دهد.
مقالات علمی به خوبی ثابت کرده‌اند که پنبه نسوز می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید بیماری‌های بدخیم مانند سرطان ریه و مزوتلیوما، و همچنین بیماری‌های خوش‌خیم ریه مانند آزبستوزیس شود (Barlow et al. 2017; Wylie 2016; NIOSH 2011).
دوره نهفتگی: همانند مزوتلیوما، دوره نهفتگی سرطان ریه مرتبط با آزبست نیز می‌تواند بسیار طولانی باشد و بیش از 40 سال به طول انجامد.
اهمیت کنترل و پایش: جلوگیری از مواجهه با آزبست
با توجه به دوره‌های نهفتگی بسیار طولانی و ماهیت کشنده بیماری‌های مرتبط با پنبه نسوز، پیشگیری از مواجهه با الیاف آن، تنها راه مؤثر برای حفاظت از سلامت کارگران است. این امر مستلزم:
جلوگیری از نفوذ آزبست طبیعی:
اتخاذ تدابیر دقیق در حین عملیات استخراج معدن برای جلوگیری از آزادسازی و انتشار الیاف پنبه نسوزموجود به عنوان آلودگی‌های طبیعی.
شناسایی و نظارت بر تأسیسات تجاری:
تشخیص و پایش دقیق تأسیسات و ساختمان‌های قدیمی که ممکن است حاوی آزبست باشند. هرگونه عملیات مربوط به این تأسیسات باید با رعایت پروتکل‌های ایمنی شدید و توسط پرسنل آموزش‌دیده انجام شود.
تعیین و کنترل مواجهه بیش از حد:
اندازه‌گیری منظم غلظت آزبست در هوای محیط کار و اتخاذ فوری تدابیر کنترلی در صورت فراتر رفتن از حدود مجاز.
استانداردهای ملی و بین‌المللی برای مواجهه با آزبست
در ایالات متحده، اداره ایمنی و بهداشت معادن (MSHA) و اداره ایمنی و بهداشت شغلی (OSHA) مسئولیت تنظیم مقررات مربوط به شش نوع مختلف از الیاف آزبست موجود در هوا در محیط‌های شغلی را بر عهده دارند. NIOSH، OSHA و MSHA همگی در مورد یک حد مجاز مواجهه (Permissible Exposure Limit – PEL) معادل 0.1 فیبر در سانتی‌متر مکعب (0.1 f/cm³)، که به صورت میانگین وزنی زمان 8 ساعته (TWA) برای این شش فیبر تنظیم شده، توافق دارند.
نکات مهم در مورد استانداردهای آزبست:
محدودیت‌های روش اندازه‌گیری: این حد مجاز مواجهه بر اساس محدودیت‌های روش میکروسکوپ فاز کنتراست (Phase Contrast Microscopy – PCM) که معمولاً برای اندازه‌گیری مواجهه استفاده می‌شود، تعیین شده است. به دلیل این محدودیت‌ها، خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با آزبست در بین افرادی که در طول دوران کاری خود در معرض این سطح از آزبست قرار دارند، هنوز هم وجود دارد (NIOSH 2011). این نکته بر اهمیت رویکردهای پیشگیرانه بیش از حد انتظار و استفاده از بهترین فناوری‌های موجود تأکید می‌کند.
تعریف NIOSH از الیاف آزبست:
علاوه بر ترکیب کانی‌شناسی، NIOSH الیاف آزبست را بر اساس معیارهای ابعادی زیر تعریف می‌کند:
داشتن نسبت ابعاد (Aspect Ratio) 3:1 یا بیشتر (نسبت طول به عرض).
طول بیشتر از 5 میکرومتر (µm).
این الیاف با نسبت ابعاد بالا و طول کافی، قابلیت معلق ماندن در هوا و نفوذ عمیق به ریه‌ها را دارند.
چالش آنالوگ‌های معدنی آزبست: “قطعات شکاف”
یکی از چالش‌های مداوم در تنظیم مقررات مربوط به الیاف آزبست، همواره تعیین دقیق دامنه این مقررات بوده است؛ به این معنا که مشخص شود دقیقاً چه موادی مشمول قانون‌گذاری می‌شوند و کدام‌یک خیر. این مسئله به‌ویژه در مورد مواجهه بالقوه معدنچیان با آنالوگ‌های مواد معدنی آزبست پیچیده می‌شود.
آنالوگ‌ها و عادات: آنالوگ‌ها در واقع مواد معدنی دیگری هستند که از نظر شیمیایی مشابه آزبست بوده اما در اشکال رشد متفاوت یا به اصطلاح “عادات (Habits)” دیگری در طبیعت یافت می‌شوند. این مواد معمولاً به صورت “قطعات شکاف (Cleavage Fragments)” شناخته می‌شوند (NIOSH 2011).
چالش سلامتی: این قطعات شکاف، با وجود تفاوت در منشأ تشکیل، می‌توانند خواص فیزیکی مشابهی با الیاف پنبه نسوز(مانند طول و نسبت ابعاد) داشته باشند و نگرانی‌های مشابهی برای سلامتی ایجاد کنند.
رویکرد NIOSH: در بولتن اطلاعات جاری شماره 62، NIOSH بین آزبست و مواد معدنی غیر آزبستی شکل تمایز قائل می‌شود (NIOSH 2011) و مشخص می‌کند که کدام ذرات در حد مجاز مواجهه توصیه شده (REL) NIOSH گنجانده شده‌اند. NIOSH توصیه می‌کند که قطعات شکاف حاصل از مواد معدنی آزبست که به شکل توده‌ای متبلور شده‌اند، تا زمانی که معیارهای ابعادی فوق (نسبت ابعاد 3:1 و طول > 5 میکرومتر) را داشته باشند، به عنوان الیاف آزبست شمارش شوند. با این حال، آن دسته از ذرات معدنی کشیده (Elongated Mineral Particles – EMPs) که در عادت آزبستی شکل متبلور نمی‌شوند، در حال حاضر تحت مقررات MSHA و OSHA به عنوان آزبست در نظر گرفته نمی‌شوند. این تمایز دقیق، برای مدیریت ریسک و حفظ سلامت کارگران از اهمیت بالایی برخوردار است.
راهکارهای شرکت زیست پیرامون نوآوران برای کنترل غبار آزبست و حفاظت از نیروی کار
با توجه به خطرات جدی و پایدار ناشی از مواجهه با آزبست، اتخاذ راهکارهای فعال و پیشگیرانه برای کنترل غبار صنعتی ضروری است. شرکت زیست پرامون نوآوران با ارائه فناوری‌های دانش‌بنیان و تولید بومی، در راستای حفاظت از سلامت نیروی کار و ارتقاء ایمنی در صنایع کشور پیشگام است:
سیستم‌های کنترل غبار هوشمند (Dust Suppression Cannons):
توپ‌های غبارساز ما با قابلیت پاشش آب در محیط‌های وسیع، می‌توانند به طور مؤثر ذرات معلق، از جمله الیاف پنبه نسوز(در صورت وجود)، را به زمین نشانده و غلظت آن‌ها را در هوا کاهش دهند. این غبارگیرهای صنعتی برای معادن، سایت‌های تخریب و مکان‌های با پتانسیل آزادسازی آزبست، ابزاری حیاتی هستند.
ماسک‌های تنفسی با فیلتر HEPA:
در مواجهه با الیاف آزبست، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) با بالاترین استانداردهای تصفیه، اجتناب‌ناپذیر است. ماسک‌های تصفیه کننده هوای شرکت ما، مجهز به فیلترهای HEPA با راندمان 99.8%، محافظت قاطعی در برابر الیاف پنبه نسوز، ذرات سیلیس و سایر آلاینده‌های میکروسکوپی ارائه می‌دهند. این ماسک‌های شارژی با دوام بالا، تضمین‌کننده سلامت ریه‌های کارگران در محیط‌های پرخطر هستند.
نتیجه‌گیری: حفاظت از سرمایه انسانی با تکنولوژی و پایش مستمر
مواجهه با آزبست و بیماری‌های کشنده ناشی از آن، یادآور دائمی اهمیت ایمنی و بهداشت شغلی است. با درک عمیق خطرات، رعایت دقیق استانداردها و به‌کارگیری تکنولوژی‌های کنترل غبار و حفاظت فردی نوین، می‌توانیم محیط‌های کاری ایمن‌تری برای نسل کنونی و آینده کارگران کشورمان فراهم آوریم. سرمایه‌گذاری در این حوزه، نه تنها یک مسئولیت اجتماعی، بلکه ضامن پایداری و بهره‌وری بلندمدت در صنعت است.
برای مشاوره تخصصی و انتخاب بهترین راه‌حل‌های کنترل غبار و حفاظت فردی متناسب با نیازهای خاص صنعت خود، همین امروز با کارشناسان زیست پیرامون نوآوران تماس بگیرید. ما با افتخار، راهکارهای بومی و باکیفیت را برای محافظت از سرمایه انسانی شما ارائه می‌دهیم.
بدون دیدگاه